Bir çok bilgisayar kullanıcısı artık sadece Windows işletim sisteminin tek işletim sistemi olmadığının farkında. Günümüzde hızla artan MacBook kullanımı ile kullanıcılar MacOS ile tanışıyorken, aynı zamanda pazarın üçüncü paydaşı olan Linux işletim sistemlerini de insanlar tanımaya başladı.
Aslında Linux adı yalnızca işletim sistemin (operating system, kısaca os) çekirdeğini (kernel) ifade etmektedir. Çekirdeğin ne olduğuna girişirsek bir dönemlik İşletim sistemleri dersi anlatmamız gerekir :) Ancak kısaca özeleyecek olursak; Bilgisayar (yani donanımsal, elektronik kısmı) ile kullanıcının gördüğü ve kullandığı kısım arası iletişimin en temel katmanıdır. Windows işletim sistemi de elbette diğer işletim sistemleri gibi bir çekirdeğe sahip ve bu çekirdeğin adı NT iken, MacBook vb. donanımlarda kullanılan OS X'in çekirdeğinin adı ise XNU'dur.
Linux yalnızca bir çekirdek olduğu için aslında son kullanıcı tarafından doğrudan kullanılamaz. Bunun için kabuk (shell) dediğimiz bir diğer katman kullanılır ve bu kısım kullanıcının doğrudan ya da dolaylı yolla kullanabildiği kısımdır. Linux işletim sistemleri genellikle GNU (GNU Not Unix | Recursive bir ada sahip) adı verilen kabuğu kullanır. Bundan kaynaklı bir çok Linux işletim sisteminin adı bazen sadece Linux diye geçerken, bazen GNU/Linux olarak adlandırılır.
GNU hakkında daha detaylı bilgi için lütfen bu siteye göz atınız.
Bu bilgileri vermemin en temel sebebi ise Linux işletim sistemlerinin felsefesi ile ilgilidir. GNU'nun asıl ortaya çıkma sebebi kısaca "Özgür Yazılım" (Libre/Free Software) adı verilen bir akım ve manifesto sonucudur. Bu websitesinin tasarımından ilham aldığı kişi olan Richard Stallman tarafından geliştirilmiştir.
Bundan kaynaklı olarak bilmemiz gereken diğer bir konu ise Linux işletim sistemlerinin ücretsiz olduğudur. GNU manifestosunun özgürlük 0 adı verdiği maddeye göre "Herhangi bir amaç için programı istediğiniz gibi çalıştırma özgürlüğü"ne sahip olmanız gerekir ki bu da birçok yönden o yazılıma ücretsiz sahip olmanıza olanak tanır. Buna dayanarak Linux işletim sistemleri "genellikle" ücretsizdir.
Öncelikle Linux'ın yalnızca bir çekircek olduğundan bahsetmiştik. Yani kullanıcı doğrudan kullanamaz ve onu kullanabilmek için kabuk katmanı gerekliydi. Ancak genel olarak son kullanıcının kullandığı son bir katman mevcuttur (Elbette çok daha fazla sayıda katman bulunmakta ancak bu katmanları genelliyecek olursak üç katman olduğunu varsayabiliriz). Bu son katman bizim işletim sistemimizin kimliğini oluşturuyor diyebiliriz.
Pazarda en popüler Linux işletim sistemlerini; Debian, Ubuntu, RedHat, Fedora, CentOS, Arch, Kali vb. olarak sıralayabiliriz. Bu adını yazdığım her bir yazılım birer işletim sistemidir ve bundan kaynaklı olarak Linux işletim sistemleri diye bahsediyoruz. Ayrıca dikkat ettiyseniz Windows işletim sisteminin karşılığı Linux değil, Debian ya da Ubuntu'dur. Ayrıca her Linux işletim sistemi terminolojide "Dağıtım" (Distrubition, kısaca Distro) olarak adlandırılmaktadır.
Aslında bu soru "Elimizdeki bir bilgisayar ile ne yapabiliriz?" sorusu ile aynıdır. Kimi kullanıcı döküman hazırlama, ofis işleri ve belgeler için kullanırken; kimisi oyun oynamak için kullanır. Bir bilgisayar ile yapabileceğiniz genel olarak herşeyi Linux işletim sistemleri ile yapabilirsiniz.
Linux dünyasında bir çok yazılım ücretsiz olmakla beraber, ücretli yazılımlar da mevcuttur. Kullanıcıların ihtiyaç duyabileceği bir çok yazılım pazarda mevcut olup birkaç tık yardımıyla kullanıma hazır hale getirilebilir. Birkaç örnek verecek olursak;
ve daha birçok yazılım kullanıma hazır olarak sunulmaktadır.
Elbette hiçbir yazılım mükemmel değildir. Linux işletim sistemlerinin de kendince sorunları olduğunu göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Özel kılan yönleri ise "Kişiselleştirme" ve "Güvenlik" diyebiliriz
Linux işletim sistemleri Özgür Yazılım olarak geliştirilir ve kaynak kodlarını görüntüleyebilir, kullanabilir ve değiştirebilirsiniz. Bu kişiye işletim sisteminin kaynak kodlarında değişiklik yapıp kendi istediği gibi çalıştırabilmesini ve hatta kendi işletim sistemini yazabilmesine olarak tanır. Tabi ileri düzey C programlama bilgisine sahipseniz :)
Yalnızca bununla kısıtlı değilsiniz. Arayüzünü, sistemin kullandığı sistem yazılım ve kütüphanelerini ve daha birçok kısımı değiştirme ve özelleştirmenize imkan tanır. Yani windowsta en fazla arkaplan fotoğrafını değiştirebiliyorken Linux işletim sistemlerinde birbirinden farklı birçok pencere yöneticisini ve masaüstü yazılımını aynı anda kullanabilirsiniz.
Güvenlik konusu ise her zaman konu yazılım olunca kesinlikler barındırmayan bir konudur. Sistemin açık kaynaklı olması saldırganlar için bir imkan sağlasa da dünyada yüzbinleri bulan gönüllüler sayesinde sürekli güvenlik sorunları hızlı bir şekilde çözülüyor. Windows ile kıyaslandığında çok daha güvenlikli bir işletim sistemi kullandığınızı söyleyebilriz. Herhangi bir antivirüs yazılımı yüklemenize gerek kalmadan bilgisayarınızı rahatlıkla kullanabilirsiniz. Çünkü virüslerin büyük bir çoğunluğu Windows için üretiliyor :)
Her ne kadar ortada tamamen ücretsiz kullanabileceğimiz bir işletim sistemi var olmasına rağmen bu soruya verilebilecek en geçerli sebep "alışkanlıklar" olacaktır. 1985 yılından beri Windows işletim sistemi geliştiriliyor ve hem market çalışmaları hem kullanıcıların kullanmaya alışkın olduğu bir sistem olduğu için halen en büyük pay Windows işletim sisteminde. Ayrıca, Linux 1991 yılından bu yana geliştirilmesine rağmen kullanıcı dostu bir yapıya bürünmesi çok uzun yıllar aldı ve halen tam olarak teknik bilgisi az kullanıcıların hiç sorun yaşamadan kullanabileceği bir yapıya sahip değil. Bu yüzden genellikle Linux işletim sistemleri bilgisayar bilgi ve beceri daha ileri düzey olan kullanıcılar tarafından tercih edilmiştir. Elbette işin bir diğer boyutu ise donanım ile alakalıdır. Linux çekirdeği belki de pazarda en çok platform ve donanım uyumluluğuna sahip çekirdek olmasına rağmen birçok donanım üreticisi yalnızca Windows işletim sistemi ile çalışmaya uygun donanımlar üretmekte ve bundan kaynaklı bazı bilgisayarlarda Linux uyum sorunu gözlenmektedir.
Elbette yalnızca bu üç nedenden kaynaklı değil, daha bir çok neden sayılabilir ancak sadece bu üç neden bile bu işletim sisteminin pazar payının neden düşün olduğunu bizlere göstermektedir.
Aslında Linux işletim sistemleri her ne kadar pazarda son kullanıcı için az bir paya sahip olsada günlük hayatta sıklıkla Linux işletim sistemlerini dolaylı ya da doğrudan kullanıyoruz. İnternet sayesinde erişebildiğim websitelerin çok büyük bir kısmı Linux işletim sistemi çalıştıran bilgisayarlar üzerinde barındırılmaktadır. Linux, Sunucu (server) olarak adlandırdığımız bu bilgisayarlar son kullanıcıların tam aksine azımsanmayacak bir pazar payına sahiptir.
Ayrıca eğer ki hayatınızda en az bir kere Android işletim sistemi kullanan bir telefona sahip olduysanız, tebrikler siz de bir linux kullanıcısınız :) Android işletim sistemi çekirdek olarak Linux kullanmaktadır. Bu da son 10 yılda Linux işletim sistemlerinin popülaritesini arttırdığını söyleyebilriz.
Linux hakkında oturup saatlerce, hatta günlerce konuşabilirim ancak başlıkta da belirttiğim gibi siz okurlarıma kısaca linux'ın ne olduğudan bahsetmek istedim. Linux gerçekten severek kullandığım, benimsediğim ve hatta sahiplediğim bir yazılım. Hayatınızda en az bir kere Linux kullanmanız dileği ile :)
Yazılım ile kalın!